Với sự gia tăng dân số cơ học nhanh, nhu cầu về nhà ở với 2 thành phố lớn nhất nước là TP.HCM và Hà Nội ngày một lớn, nhất là phân khúc nhà ở giá rẻ. Tuy nhiên, do còn nhiều vướng mắc, nên nhà ở giá rẻ chưa phát triển, nguồn cung khan hiếm.
Nhà ở thu nhập thấp vẫn đang khát vốn ưu đãi hỗ trợ
Kinh nghiệm của Hàn Quốc
Việt Nam là quốc gia có mật độ dân số cao, nên câu chuyện giải quyết vấn đề nhà ở cho người dân có thu nhập thấp được Chính phủ rất quan tâm.
Từ năm 2009, Chính phủ đã có một chương trình phát triển riêng về nhà ở xã hội cho các đối tượng thu nhập thấp. Đối với khu vực đô thị, tập trung 2 đối tượng chính là người thu nhập thấp và công nhân lao động.
Về cơ chế ưu đãi, chủ đầu tư xây dựng nhà ở xã hội được miễn hoàn toàn thuế sử dụng đất, lãi suất ưu đãi thấp hơn lãi suất thị trường, được Nhà nước hỗ trợ một phần kinh phí, được 20% nhà ở trong dự án để kinh doanh nhà ở thương mại...
Về lợi nhuận, định mức lợi nhuận cho nhà đầu tư phát triển các dự án nhà ở xã hội là 10%. Về giá nhà ở xã hội, với sự ưu đãi hỗ trợ của Nhà nước, giá nhà ở xã hội thấp hơn 30 - 40% so với giá nhà ở thương mại.
Tuy nhiên, việc triển khai trên thực tế gặp nhiều vướng mắc, khiến nguồn cung nhà ở xã hội không thể đáp ứng được nhu cầu.
Khó khăn đầu tiên là quỹ đất để phát triển nhà ở xã hội tại khu vực trung tâm hầu như không có, trong khi khu vực ở xa trung tâm lại chưa có hệ thống hạ tầng kết nối, nên không thu hút được người dân về ở.
Khó khăn tiếp theo là nguồn vốn để triển khai. Sau khi gói 30.000 tỷ đồng kết thúc, đến nay vẫn chưa có thêm gói tín dụng hỗ trợ nào được triển khai thay thế khiến cả chủ đầu tư và người mua nhà đều gặp khó về tài chính.
Chia sẻ về kinh nghiệm phát triển nhà ở xã hội tại Hàn Quốc, ông Noh Jae Keuk, chuyên gia về nhà ở xã hội, Công ty Đất đai và Nhà ở Hàn Quốc cho biết, việc xây dựng nhà ở xã hội được hỗ trợ bởi Chính phủ Hàn Quốc để phù hợp với túi tiền của người dân thu nhập thấp.
Theo đó, cung ứng nhà ở cho người thu nhập thấp dưới dạng nhà cho thuê trong 10 năm, sau đó, có thể bán cho người dân dưới dạng nhà ở xã hội.
Ông Noh Jae Keuk cho biết thêm, những người nghèo thậm chí không thể thuê nhà theo mức giá bình thường, Chính phủ sẽ xây những khu nhà cho thuê và hỗ trợ về tài chính, giá thuê thấp hơn thị trường khoảng 30%.
Đối với nhóm trên thu nhập thấp, hỗ trợ qua việc phí thuê nhà thấp hơn một chút. Nhóm 3, 4 được hỗ trợ thuê thấp hơn thị trường 15%. Đối với nhóm thu nhập trung bình, Chính phủ Hàn Quốc sẽ hỗ trợ áp dụng mức lãi suất thấp hơn để họ có thể mua nhà.
"Ở Hàn Quốc, chúng tôi có quỹ nhà ở và quỹ này có ngân sách từ Chính phủ. Ngoài ra, một phần quỹ cũng xuất phát từ sự tiết kiệm của người dân. Mỗi tháng, họ đóng góp một khoản tích cóp cho quỹ nhà ở, có thể là 100 USD hoặc nhiều hơn là 500 USD.
Cũng có một số người thu nhập rất thấp, không thể đóng góp. Tuy nhiên, ở Hàn Quốc, muốn mua nhà ở như vậy bắt buộc phải đóng cho quỹ nhà ở. Chúng tôi có cơ chế khuyến khích người dân tiết kiệm cho quỹ nhà ở. Như ở khu vực Seoul, quỹ nhà ở sẽ thông báo rộng rãi về chỉ tiêu và minh bạch để người dân an tâm tiết kiệm trong quỹ nhà ở đó", ông Noh Jae Keuk chia sẻ thêm.
Về phía cơ quan quản lý Việt Nam, ông Nguyễn Trọng Ninh, Cục trưởng Cục Quản lý nhà và thị trường bất động sản (Bộ Xây dựng) cho biết, về giải pháp, định hướng, hiện nay, Việt Nam đang cùng Chính phủ Hàn Quốc nghiên cứu chính sách nhà ở giá rẻ, nhà ở xã hội trong giai đoạn tới.
"Câu hỏi là làm sao để khuyến khích các thành phần kinh tế tư nhân tham gia vào phát triển nhà ở xã hội, giảm sự phụ thuộc vào Chính phủ. Thời gian tới, chúng ta phải tìm ra giải pháp để giải quyết vấn đề này", ông Ninh nói.
Hướng đi nào cho nhà thu nhập thấp?
Ở góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Vĩnh Trân, Chủ tịch Tập đoàn M.I.K cho biết, các doanh nghiệp tư nhân nhìn thấy rất rõ dư địa rộng lớn của thị trường nhà giá rẻ.
Việt Nam đang khan hiếm nguồn cung nhà ở giá rẻ cho người thu nhập thấp.
Tuy nhiên, hiện doanh nghiệp mất rất nhiều thủ tục giấy tờ, nhiều bước để xây dựng được nhà giá rẻ, nên doanh nghiệp cần có thêm quỹ nhà để kinh doanh thương mại, bù vào phần bán cho người thu nhập thấp.
Ngoài ra, nguồn vốn cho nhà ở thu nhập thấp hiện hết sức bí bách cho cả bên bán lẫn bên mua khi gói 30.000 tỷ đồng đã kết thúc, mà chưa có gói thay thế. Hiện Ngân hàng Chính sách xã hội đã bắt đầu giải ngân gói hỗ trợ nhà ở cho người thu nhập thấp, nhưng mức quá thấp, không giải quyết được nhiều vấn đề về vốn.
Để tháo gỡ khó khăn trong việc phát triển nhà ở xã hội, theo các chuyên gia, một trong những giải pháp sát sườn là làm sao đáp ứng nhu cầu lợi nhuận cho doanh nghiệp, tiết kiệm ngân sách nhà nước và phù hợp túi tiền của người dân.
Cụ thể, vị trí để triển khai dự án nhà thu nhập thấp phải ở xa trung tâm thành phố, bởi nếu gần thành phố, giá sẽ đắt hơn, người thu nhập thấp khó có thể mua được.
Tiếp đến, cần tăng thêm quỹ nhà ở thương mại dành cho chủ đầu tư trong dự án nhà ở xã hội để chủ đầu tư bù vào phần bán cho người thu nhập thấp. Đặc biệt, vấn đề quan trọng nhất là cần bố trí nguồn vốn ưu đãi cho người mua nhà thu nhập thấp.
"Chúng ta cần một cơ chế vốn hấp dẫn hơn để tất cả các bên khi tham gia vào thị trường này đều có lợi. Bên cạnh đó, khi phát triển dòng nhà ở này, cần gắn kết chặt chẽ với câu chuyện phát triển các cơ sở hạ tầng thiết yếu đi cùng. Ngoài ra, mỗi dự án nhà ở thương mại nên dành ra khoảng 10% để dành cho những người thu nhập thấp", ông Trân kiến nghị.
Ông Vinh Nguyễn, Hiệp hội Bất động sản Bắc Virginia chia sẻ, cần xem xét cả 2 khía cạnh cung và cầu. Phía cầu, Chính phủ cần trao đổi với bên mua. Phía cung, người mua cần bày tỏ với Chính phủ xem cần yếu tố gì để có thể mua nhà.
Các công ty xây dựng nhà ở tư nhân cũng không muốn mất tiền, do vậy, Chính phủ cần khuyến khích bằng cách ưu đãi chính sách vay vốn hoặc được hưởng những ưu đãi về thuế, như giảm trừ thuế thu nhập doanh nghiệp cả các dự án khác (ít nhất là 30%).
"Do vậy, cần nỗ lực rất lớn để có thể có nhà ở vừa túi tiền của người thu nhập thấp. Vì nhà ở giá hợp lý là điều quan trọng đối với sức sống kinh tế của một cộng đồng và ngày nay, nó là một việc đáng lo ở nhiều cộng đồng trên khắp thế giới", ông Vinh Nguyễn nhấn mạnh.
Ông Vichai Viratkapan Ph.D, Trung tâm thông tin Bất động sản, Ngân hàng Nhà ở của Chính phủ (Thái Lan) cũng chia sẻ, ở trung tâm thành phố, có một số lô đất, nếu quyết định xây chung cư cao cấp sẽ phải dành một quỹ đất nhất định cho người thu nhập thấp. Khi chuẩn bị lô đất nào đó để xây dựng chung cư cao cấp, thì phải chọn 1 lô đất ở gần ngay đó để có thể xây nhà cho những người thu nhập không cao.
"Nhưng chắc chắn là mọi thứ đều phải đảm bảo được lợi nhuận cho doanh nghiệp, các bên liên quan. Dù vậy, cũng có thể tính toán trung bình là 30%. Ở Thái Lan, Chính phủ cũng có những chính sách hỗ trợ về vốn và tài chính cho các doanh nghiệp khi họ tham gia phát triển nhà ở xã hội", ông Vichai cho biết.